Pamiątki po dawnej Spale

rysunek1Spała jest jedną z najbardziej malowniczych miejscowości położonych nad Pilicą, położoną w odległości około 9 km od Tomaszowa Mazowieckiego. Szczyci się ona wspaniałą historią, gościła wiele znamienitych osobistości. Do dziś nie doczekała się jednak swojego muzeum, dlatego w Skansenie Rzeki Pilicy został jej poświęcony jeden z działów zatytułowany „Pamiątki po dawnej Spale”.

rysunek2Na eksponaty związane ze Spałą turyści napotykają zaraz po wejściu do Skansenu. Większość z nich pochodzi z czasów, kiedy Spała pełniła funkcję rezydencji rosyjskich carów, którzy przyjeżdżali do tamtejszych lasów na polowania – najpierw Aleksander III, a następnie jego syn Mikołaj II – ostatni car Rosji.

rysunek3Największą osobliwością tego działu jest niewielki, autentyczny budynek dawnej toalety, stojącej pierwotnie w lasach spalskich. Ten drewniany domek, w którym można się dopatrzeć elementów tzw. stylu uzdrowiskowego, został wybudowany w spalskich lasach na przełomie XIX i XX wieku, by służyć carowi Mikołajowi II i jego świcie podczas polowań oraz spacerów w Puszczy Pilickiej. Przed kilku laty mocno zniszczona dawna toaleta została w całości przewieziona do tomaszowskiego Skansenu i tutaj pieczołowicie odrestaurowana. Obecnie służy ona jako budynek administracyjny, jednak jej wnętrze zdobią unikatowe fotografie z lat carskiej świetności Spały.

rysunek4Przed toaletą stoją dwa pięknie zdobione słupki pochodzące z jednej z pięciu bram wjazdowych do Spały. Po II wojnie światowej trafiły one do bramy w ogrodzeniu jednej z posesji w Tomaszowie i stały tam przez wiele lat. Następnie zostały przekazane do Skansenu. Przy drodze prowadzącej do skansenowego młyna znajduje się fragment parkanu pochodzącego ze spalskiej rezydencji. Pomiędzy słupkami znajduje się ciekawy rodzaj stosowanej dawniej siatki, tzw. cięto-ciągnionej. Nieco dalej, przed mostkiem przerzuconym nad kanałem przy młynie można oglądać nie tak ozdobne jak słupki z bramy wjazdowej, ale również pięknie wykonane słupki z parkanu otaczającego rezydencję.

rysunek5Kolejnym zabytkowym budynkiem związanym ze Spałą jest ocalona przez Skansen wartownia. Związana jest ona z nieco późniejszą historią Spały, kiedy miejscowość pełniła funkcję rezydencji prezydentów II RP. Szczególnie upodobał sobie Spałę prezydent Ignacy Mościcki. Wówczas nadpilicka miejscowość nazywana była „drugim Belwederem”. Licząca już około 90 lat wartownia pierwotnie znajdowała się przy jednej z bram wjazdowych do rezydencji prezydenckiej.

rysunek6Po wojnie budynek został przeniesiony do Tomaszowa Mazowieckiego, gdzie służył jako stróżówka przy bramie wjazdowej do zakładowego osiedla popularnie nazywanego Michałówek. W 1957 roku został przeniesiony na przystań wioślarską, należącą wówczas do Tomaszowskich Zakładów Włókien Sztucznych. Po upadku tych zakładów w latach 90-tych przystań została zamknięta i stopniowo popadła w ruinę. Staraniem Skansenu Rzeki Pilicy budynek został do niego przeniesiony w dniu 30 grudnia 2008 roku, a w 2010 roku pieczołowicie go odrestaurowano.

W Skansenie nie tylko gromadzone są eksponaty związane ze Spałą carską i prezydencką, ale także liczne archiwalia – zdjęcia, pocztówki i artykuły prasowe.